छोटाशा पण छानश्या भाड्याच्या घरात राहायचो. बरेच भारतीय राहायचे आजूबाजूला, नवऱ्याचा बराच मोठा  मित्रपरिवार होता. पहिली एक दोन वर्ष छान गेली. अमेरिकेत शिक्षणासाठी आल्याचा एक फायदा म्हणजे आपलीशी अशी माणसं शोधत वणवण फिरावं लागत नाही. मला इथल्या कॉलेजात शिक्षण घेताना 'विजा' व तत्सम अशा असंख्य अडथळ्यांना सामोरे जावे लागले. मधल्या वेळेत गाडी शिकणे, नवऱ्याच्या जोडीने घरची बाहेरची कामं करणे, स्वयंपाक, मित्रमंडळ सांभाळणे ह्या सर्व जबाबदाऱ्या कसोशीने पार पाडण्याचा प्रयत्न चालू असे.

 

ही सगळी धडपड कशासाठी करायची? का राहायचं इथे? ह्या अनोळखी देशात? काय गरज आहे? नोकरीनिमित्ताने इथले भारतीय मित्र देखील अनेकदा स्थलांतर करतात, त्यामुळे जवळचे वाटणारे मित्रही कायमचे  नसतात. आपली रक्ताची माणसं सोडून ह्या परक्या देशात कुणासाठी बरं राहायचं? सुरवातीला ह्या व इतर अनेक प्रश्नांची उत्तरं शोधण्याचा खूप प्रयत्न केला; पण उत्तर नाही सापडलं. हळूहळू ते शोधायचाही नाद सोडला. पुढे जाऊन आपोआप उत्तरं सापडत गेली. घरच्यांच्या आठवणींनी मात्र सारखं रडू यायचं. देश सोडल्याची अपराधी भावना कधीच आली नाही; पण ह्या निर्णयाचा ठामपणे स्वीकारही करवत नव्हता. सहजीवनासाठी इथे आले, मग एक एक गोष्ट आव्हान म्हणून स्वीकारू लागले.

अमेरिकेत माझ्या 'डाएटेटिक्स' ह्या शाखेत शिक्षण घेणारे माझ्या  माहितीत खूप कमी भारतीय विद्यार्थी होते, त्यांमुळे  सुरवातीचे दिवस कठीण गेले. पहिल्या सेमिस्टरला 'रजिस्टर्ड डाएटिशीयन' च्या समुपदेशकाला भेटायला गेले. ती नाही भेटली म्हणून शाखाप्रमुखांना भेटले, थोडी माहिती विचारली. ती कोरिअन होती- ती मला म्हणाली, "ह्या कोर्सला ऍडमिशन घेणाऱ्या प्रत्येक विद्यार्थ्याला मी कायम ऍडमिशन घेण्यापूर्वी दोनदा तरी विचार करण्यास सांगते. कारण कोर्सनंतर येणारी 'इनटर्नशीप' खूप कठिण व स्पर्धात्मक असते. मला वाईट वाटतं, जेव्हा परदेशी विद्यार्थी खूप सारा पैसा, वेळ आणि कष्ट लावूनही त्यांना  ह्या इनटर्नशीपला ऍडमिशन मिळत नाही. साधारण ४०% विद्यार्थीच ह्या प्रक्रियेत पुढे जातात." तिचा हा सल्ला ऐकताच मी घाबरले. मनाशी म्हटलं नाही जमणार मला. कोल्हापुरातल्या अतिसामान्य मध्यमवर्गीय घरातून चालू झालेला हा प्रवास, मराठी माध्यमातून शिक्षण घेतलेली, अगदीच सामान्य मी. इथे अमेरिकेतल्या स्पर्धेत काय टिकाव  लागणार माझा. आपण ह्यात पाय घालायलाच नको असं वाटलं क्षणभर.

'पण नाही, जिथवर जगण्याची किंचितशी सुद्धा शक्यता आहे तिथवर माणसाने हातपाय मारत किनारा शोधण्याचा प्रयत्न करावा.'

भारतातल्या शिक्षणात खूप चांगले गुण होते. चैतन्यने खूपच प्रोत्साहन व पाठिंबा दिला. सर्व बाजूंनी खंबीर साथ द्यायची तयारी दर्शवली. मी लगेचच ऍडमिशन घेतली. आजवरच्या आयुष्यात स्वत:च्या हातात नसलेली  अनेक आव्हानं पेलली होती; त्यात अजून एक भर. सुरू केलं शिक्षण.

भलं मोठं कॉलेज, माझ्या कोल्हापूरच्या राजाराम कॉलेजला आणि एस. एन. डी. टी.  ला एकत्र केलं तरीही त्याच्या दुप्पट जागा असेल. मोठमोठ्या इमारती, निरनिराळे विभाग, जिम, हॉटेल्स, कॅन्टिन...

शिक्षक व विद्यार्थी 'इंटरनेट'द्वारेच असाईनमेंट्स, गृहपाठ, सूचना इत्यादीसाठी संपर्क साधत. ह्या व इतर अनेक गोष्टी माझ्यासाठी नवीन होत्या. प्रत्येक गोष्ट भीतभीत, नवर्‍याला अनुभव असल्याने त्याला विचारून करत होते. मी पहिल्या दिवशी वर्गात गेले तर एक साठीचे गृहस्थ प्राध्यापकाच्या जागी बसले होते. त्यांना बघून मजा वाटली. हसतमुख, उंच धिप्पाड, पांढरी शुभ्र दाढी. पाहताच क्षणी एक गोड आजोबा वाटावे तसे होते ते. वर्गात प्रथम एक- दोन विद्यार्थीच होते. हळूहळू ती संख्या वाढत साधारण पंचवीस विद्यार्थी जमले.

 

माझ्यासारखीच विविध प्रांतातली मुलं शिकण्यासाठी आली होती. वर्गही किती मोठा, मोठाले डिजीटल बोर्ड्स, कम्प्यूटर्स. माझ्या आजूबाजूला गोऱ्या, उंच अमेरिकन मुली येऊन बसल्या. न हसता, न बोलता, जणू मेणाच्या पुतळ्या. थोड्यावेळाने ओळख करून द्यायची वेळ आली, मनावर एक प्रकारचं दडपण आलं, छातीत धडधडू लागलं. बोलताना आपलं काही चुकलं तर? माझी वेळ येईपर्यंत पुन्हापुन्हा मनात काय बोलणार ह्याची घोकंपट्टी युरू होती. सौम्य आवाजात घाबरत घाबरत स्वत:ची ओळख करून दिली. सगळं एका दमात बोलून टाकलं एकदाचं. सर्वांनी खुल्या मनानं माझं स्वागत केलं. मग कपाळावरचा घाम पुसला. ह्या क्षणी हायसं वाटलं.  भारतातल्या आणि इथल्या वृत्तीतला एक मूलभूत फरक जाणवला.  स्वत:ची ओळख भारतात एखाद्या परकीयाने केली असती व बोलताना काही चुकलं असतं तर कदाचित, बाकी विद्यार्थ्यांनी टिंगल केली असती. खरं सांगायचं तर मीही केली असती. ह्याच वृत्ती मुळे बऱ्याचदा आपल्या  मनात असे छोटे मोठे  न्यूनगंड निर्माण होतात. 'लोक आपल्याला हसले तर?' ह्या एका विचाराने आपण भारतीय आधीच फार घाबरतो. भारताच्या तुलनेत अमेरिकेतली ही गोष्ट मात्र फारच वाखाणण्याजोगी आहे. जाहीरपणे कोणाची कधी निंदा केली जात नाही.

त्यानंतर मी स्टेजवर, लोकांसमोर बोलायला कधीच घाबरले नाही. वर्गात, प्रोफेसर्स असोत डॉक्टर्स असोत वा पेशंट्स, सर्वांसमोर समोर आत्मविश्वासाने अनेक प्रेझेंटेशन्स दिली. एक अनमोल गोष्ट शिकले व निभावली, ती म्हणजे, चूक झाली तर माफी मागता येते पण कृती करण्याचं धाडसं करावंच लागतं.

दरम्यान 'ऑॅन कॅम्पस जॉब' करण्याचं परमिट मिळालं. लायब्ररीत एक संधी होती, पण वेळ होती रात्री ११ ते सकाळी ७. हे काम शक्यतो मुलंच करायची. बाळबोध संस्कारात वाढलेली लग्न झालेली भारतीय बाई क्वचित करेल. ही नोकरी करण्यास चैतन्यने विरोध केला. पण मीही हट्टीच. मला संसाराचा सगळा भार त्याला एकट्याला द्यायचा नव्हता. त्याच्या विरोधाला न जुमानता मी ती नोकरी घेतली. एक आफ्रिकन अमेरिकन माणूस तिथे सुपरवायझर म्हणून असायचा. दिवसा तो एका जेलमध्ये जेलर म्हणून कामाला होता आणि रात्रीचा कॉलेजच्या लायब्ररीत काम करायचा. रात्रभर सिनेमे बघत बसायचा. मध्ये मध्ये वेड्या सारखा 'हाहा हाहा' करून मोठ्यांदा हसायचा. मी आपली अभ्यास करत बसायचे. मला मध्ये अर्धा तास ब्रेक मिळायचा. मी पटकन बेसमेंट मध्ये जाऊन अंगावर जॅकेट घेऊन जरा विश्रांती घ्यायचे. जानेवारीची थंडी; जर्सीतला स्नो. लायब्ररीत अभ्यासाला आलेली मुलं असायची. तरीही प्रचंड भीती वाटायची.

 

भारतात असताना कधीच रात्री जागायची किंवा अवेळी घराबाहेर पडायची सवय नव्हती. बारावीत बोर्डाचा अभ्यासदेखील पहाटे चारला उठून करायचे. त्यामुळे अर्ध्या तासाच्यावर बेसमेंटमध्ये ब्रेकसाठी बसायची देखील भिती वाटायची.  ह्या भितीचं प्रदर्शन कधीच नवऱ्याजवळ नाही केलं. कायम उत्तम चाललंय, हेच उत्तर! दिवसभर कॉलेज असायचं. संध्याकाळी थकून जायचे. झोपायचे. उठायचे परत कामावर. चैतन्य चांगलं कमवायचा. तरीही मी हट्टी; वडिलांवर गेलेले. चैतन्यला नाही सहन व्हायचं. एक दिवस त्याने सरळ तो जॉब सोडायचाच असं बजावलं.

कोर्सनंतर त्या स्पर्धात्मक इंटर्नशिपसाठी, दीडशे विद्यार्थ्यांपैकी बारा जण निवडले गेले. त्यात माझी निवड झाली. नऊ महिन्यांची इंटर्नशिप खरंच खूप खडतर होती. त्यानंतर चार महिने अभ्यास केला व परीक्षा देऊन नोंदणीकृत आहारतज्ज्ञ (रजिस्टर्ड डाएटिशीयन) झाले.  

ह्या सर्व प्रवासादरम्यान आयुष्यात येणारा प्रत्येक अनुभव नवे काही शिकवून जात होता. हरऐक दिवस मनोबळ वाढवत होता. अमेरिकेत शिक्षण व संसार करताना विचारसरणीत अनेक बदल घडले. शिक्षणानंतर मुलगी झाली मग नोकरी चालू झाली.

​